Netty Russchen-Brandsma – Drachten, 30 september 2017
Lieve mama, lieve papa, lieve familie en beste vrienden,
Vorige week vrijdag stapte ik in Den Haag in de trein om naar Friesland af te reizen. We zouden samen een weekendje doorbrengen in hotel Lunia in Oldeberkoop; jij, papa en ik. Dat deden we regelmatig, gezellig met z’n drietjes een weekend weg. Legemeer, Oldeberkoop, Weidum, Aldtsjerk en Ommen… Het ritueel was meestal hetzelfde: bij aankomst koffie of thee met appeltaart, liefst met slagroom (voor de diabetici), bijpraten, voorlezen uit eigen werk, wandelen, fietsen, veel eten en urenlang kangaroe’en. Je genoot van de verhalen, over de geit en papa’s Hyundai, het diner, steevast met een glas Rivella, maar vooral genoot je van het samenzijn. Ik woon het verste weg en kan daardoor het minst vaak naar Drachten komen. Daarom deed ik het zo, mijn manier van een klein beetje teruggeven voor het vele dat jij, dat jullie, ons als kinderen gegeven hebben al die jaren. Wat keken we er weer naar uit.
Net voordat de trein vertrok, stapte ik terug uit. Er was iets mis, dat hoorde ik direct aan papa’s stem. “Zeg het hotel maar af, we komen niet, mama slaapt nog.” Nog geen halfuur later kwam dat verschrikkelijke bericht. Je sliep nog, dat klopte, maar je zou niet meer wakker worden. Je was, zo staat het ook op de rouwkaart, vredig ingeslapen. De laatste dagen heb ik vaak gedacht, had je niet nog even kunnen wachten, ik wilde zo graag nog één keer met je kangeroe’en, nog één keer een verhaaltje voorlezen, nog één keer samen het ontbijtbuffet plunderen, met twee gekookte eitjes, stapels brood en verse jus.. maar, jij was al begonnen aan een andere reis, niet naar Oldeberkoop, jij was onderweg naar God.
Vredig, wij zagen het aan jouw gezicht, je had er vrede mee. Natuurlijk zijn we intens verdrietig; onze vrouw, moeder, schoonmoeder en oma is niet meer bij ons. Maar bovenal overheerst bij ons, papa en de kinderen, gevoel van dankbaarheid.
– wij zijn dankbaar voor de vele jaren dat je bij ons mocht zijn en blijven, veel langer dan we op sommige momenten hebben gevreesd;
– Dankbaar voor de 59 jaren dat jij en papa samen mochten zijn. Papa vertelde mij vorige week, wij hebben in 59 jaar huwelijk maar 1 keer een meningsverschil gehad. Papa had vooraf gezegd, mocht dit ooit gebeuren, is het per definitie mijn schuld, mama heeft immers gelijk: één keertje slechts in bijna 60 jaar
– Dankbaar voor je zorgzaamheid, in de eerste plaats je zorg voor papa en voor ons, kinderen en kleinkinderen, maar ook voor je zorgzaamheid voor anderen, vrienden, zieken, altijd stond je voor de ander klaar, of het nu ging om sokjes breien als Pim, Jaap of Ankie een baby kregen, ouderen bezoeken in de Rispinge, meehelpen in Bertilla of met de boekenkar rondgaan in Ny Smellinghe;
– We zijn dankbaar voor de vredige wijze waarop je bent ingeslapen;
– En we zijn dankbaar dat we vandaag met u allen, familie en vrienden, hier in het Huis van God, het huis waar jij thuis was én bent, afscheid kunnen nemen van een vrouw wier leven in het teken stond van geven en van liefde.
Dat hoor en lees je terug in alle beschrijvingen van mama, in alle blijken van medeleven die we mochten ontvangen: liefdevol, zorgzaam, blijmoedig, sterk en wijs. Voor ons, kinderen, was jij, Netty, de liefste moeder van de hele wereld.
Daar was ik al op jonge leeftijd getuige van. Toen ik zeven was, werd ik met spoed in Groningen geopereerd, er werd bij mij namelijk een nier verwijderd. Dat maakte grote indruk, twee weken alleen in een ziekenhuis, ver weg van papa en mama, ver weg van huis. Na mijn operatie moest ik regelmatig terug naar het AZ in Groningen voor controle, in het begin zelfs iedere week. Zonder klagen, altijd opgewekt, sleepte je mij mee, samen in Lijn 100, bloedprikjes, onderzoeken.. niet leuk, zeker niet als je zeven bent. Doch daar had je iets op gevonden, praktisch als je was. Na ieder bezoek aan het ziekenhuis nam je me mee naar de Febo op de Grote Markt. Dan kreeg ik een kalfskroketje met mosterd. Daar was ik toen zo dol op, en, eerlijk gezegd, 40 jaar later nog steeds… jij beloonde mij achteraf en zorgde ervoor dat ik steeds zonder zeuren meeging. Nu besef ik pas wie mij ooit heeft leren lobbyen.
Van zeuren hield je niet. De boel moest vooruit, snel en praktisch. Dat gold voor koken, het huishouden en onze opvoeding. ‘Net eamelje’, niet voor en ook niet na de koffie. Ik heb jou in 46 jaar niet één keer horen klagen, voor elk probleem had jij een oplossing. Het woord chagrijnig stond niet in je vocabulaire. ‘Trochsette’ daarentegen wek! En Trochsette, dat heb je gedaan! Je was fysiek niet altijd fit, maar geestelijk was je ijzersterk. Gisteren, toen papa op Facetime zo liefdevol over jou sprak, zag ik, het, jullie zijn altijd verliefd gebleven, bijna zes decennia lang. Dat kan alleen maar lukken als de liefde echt is en er voldoende respect en ruimte voor de ander is. Het is uniek in een tijd dat de helft van alle huwelijken strandt en voor veel mensen een relatie van 59 minuten al een persoonlijk record is. De ander de ruimte geven, anderen laten excelleren, dat was jouw (stille) kracht. Als kinderen hebben we daar eveneens veel profijt van gehad. Goede resultaten op school, dat was nummer 1 – hoe kan het ook anders in een onderwijzersgezin – verder waren we vrijgesteld in het huishouden en ik werd zelfs vrijgesteld van het aanleveren van kleinkinderen. Mede hierdoor hebben wij een onbezorgde jeugd gehad, zoals Pim beschreef. Betrokken, belangstellend, meedenkend. Als je iets leuk of goed vond, toonde je jouw bekende enthousiasme. Als je het niets vond, zweeg je liever. Je veroordeelde nooit, je zag in alles het positieve, je was immer optimistisch, je was een vrouw zonder vijanden.
Natuurlijk, het was niet altijd feest. Als we het verprutsten op school, als Jaap weer eens onder de bel stond of als we jullie niet gehoorzaamden, daar hield je niet van. Pim vertelde dat als ze een domme vraag stelde – hetgeen we ons nu bij Pim niet voor kunnen stellen – zei mama: ‘bist juster geboren?’ Maar zelfs als wij stout waren geweest, dan was jouw liefde onvoorwaardelijk. Je was beschermend doch je boosheid duurde nooit lang; snel daarna vonden we weer een chocolaatje in onze broekzak, een gulden op het bed, en later, de soepzakjes en theedoeken in de koffer of de suikervrije jam en de mentos snoepjes in een plastic tasje in onze kofferbak.
Wat was je trots op je vier kinderen en zeven kleinkinderen. Nog steeds zie ik je zitten met papa op de eerste rij in Nieuwspoort tijdens de presentatie van mijn eerste boek, dat overigens aan jou en papa is opgedragen. Omringd door politici en pers, trots als een pauw. Nog trotser troonde je jouw kleinkinderen die op de Elzewal logeerden, mee naar de Kade, showen bij Tante Pim. Je hield enorm van kinderen, steeds was je bezig om ze iets bij te leren, veters strikken, woordjes en handwerkjes.. en natuurlijk, Papa, om hun taalfouten te verbeteren. Ik hoef alleen het woord Russchenreed maar te noemen… En de kinderen waren allemaal ook dol op jou.
Over taal gesproken; lezen was je grote passie. Duizenden boeken heb je verslonden, eerst op papier, uit de bibliotheek en later de eBooks die wij op je iPad downloaden, ons kado toen je 80 werd. Zelfs op deze hoge leeftijd kreeg je de tablet in de vingers, letterlijk, want je kon de letters met je vingers groter maken, zodat je toch kon blijven lezen toen je ogen achteruit gingen. Dat doet me denken aan een Sinterklaasgedicht, dat geadresseerd was aan ‘de leesbeer met de waterogen.’ Je leerde nog Facetimen dat tot vlak voordat je overleed met ons deed, dat vonden wij fijn want toen je gehoor minder werd, spraken we jou steeds minder aan de telefoon. Papa nam meestal op, wat natuurlijk ook heel leuk was, maar wel een stuk korter, de helft korter op zijn minst, en dankzij de laatste technologie konden we jou zo overal ter wereld horen en zien. Vroeger, toen er nog geen iPad en Facetime was, kreeg ik vaak per post een briefje van jou. Eerst in Groningen, later in Brussel. Gewoon een briefje, twee kantjes over doodgewone dingen, lekker kletsen, maar dan op papier.
Daar hield je van, van kletsen, gezelligheid, met de dochters capucchino drinken in de Hema. Met Jaap en Jan een visje eten in het Smelnehûs. Winkelen en kleren kijken, dan kwam de Brandsma in jou boven, met iedereen een praatje maken, de uitjes en de autoritjes, het kerkbezoek, later vanuit je huis via de tv, de hort op, met of zonder rollator. Je was een levensgenieter en vond geluk in de kleine, mooie dingen des levens. Zo zat je vorige week donderdag nog met Pim in het zonnetje op het terras van de Graancirkel. We zagen je genieten bij de barbecue in de tuin bij Ankie en Eric, twee week geleden… de hele familie verzameld, dat vond jij prachtig. Het was de laatste keer dat ik jou bij leven zag… levendig ja, maar ook bezwaard. Je vond het zwaar om onlangs je zus Saskia te verliezen, na eerder Tante Pim.. je was de laatste Brandsma… en je had het daar zichtbaar moeilijk mee.
Vandaag is er de Leegte, die jij achterlaat. Die is groot en die doet pijn. We zijn intens verdrietig omdat we jou in leven, in vlees en bloed moeten missen. Daarom rouwen we vandaag. Maar naast de Leegte is er jouw Levenswerk, is er wat jij achterlaat. En dat is veel groter en duurzamer dan je lichaam. Dat is jouw Geest, dat is jouw blijvende erfenis. Je goedheid, liefde, zorgzaamheid, je kracht, bescheidenheid, je wijsheid, trouw en rotsvaste geloof. Dat heb jij overgedragen en dat leeft door jou voort. Daar zijn we jou ontzettend dankbaar voor.
Daarom overheerst bij ons, bij jouw man, jouw kinderen en kleinkinderen, niet het verdriet of het gemis, maar juist de Dankbaarheid. Dat hebben we van jou geleerd en in die geest, in jouw geest gaan wij voort. Dus als het in de toekomst soms eens tegenzit – dat zal in mijn geval wel eens voorkomen, voorspel ik – dan denk ik aan de Febo kroketjes en aan jou. Trochsette, Wytze! Trochsette, Jan! Niet teveel zeuren, maar er samen wat moois van maken, optimistisch blijven en genieten van het leven dat zo kort is. Zo had Mama het gewild: Trochsette, jongens.
Ik heb met Hotel Lunia een regeling getroffen. De reservering is niet geannuleerd. Uitstel ja, maar afstel nee. Binnenkort ga ik er met papa naartoe en dan gaan we gezellig kangaroe’en en Rivella drinken. En als we dan twee eitjes nemen bij het ontbijt en een dik plak sûkerbole met Echte Boter, dan denken wij aan jou.
Moge Gods zegen op jou rusten, moge de Heer vooral Jan, onze papa bijstaan en hem en ons allen behoeden, nu en hierna.
Rust zacht, lieve mama.
